martedì 27 maggio 2008

Novità editoriale: L'ERESIA ANTILITURGICA E LA RIFORMA PROTESTANTE

Il capitolo XIV delle "Institutions liturgiques" costituisce una possente sintesi storica e dottrinale della secolare ribellione contro la liturgia.
Secondo Guéranger i princìpi che stanno dietro all’eresia antiliturgica sono sempre i medesimi, anche se si ritrovano in sette e in movimenti di pensiero distinti, che vanno dal manicheismo, al luteranesimo, al giansenismo e al quietismo. Da notare come la sua elencazione ben si potrebbe integrare con movimenti sorti in seguito, quali il modernismo. Ciò mostra che gli errori, anche e soprattutto in questo campo, nella sostanza sono quelli di duemila anni fa, sempre riproposti.
Allo stesso modo sempre uguali sono gli esiti delle riforme liturgiche, o meglio “antiliturgiche”, che tali princìpi eterodossi hanno comportato.

Dom Prosper-Louis-Pascal Guéranger, abate di Solesmes (nato a Sablé-sur-Sarth il 4 aprile 1805, morto a Solesmes il 30 gennaio 1875), liturgista e teologo, è considerato il restauratore dell’ordine benedettino in Francia.
Il beato Pio IX scrisse in un breve del 19 marzo 1875 che l'abate di Solesmes si era applicato in tutta la sua lunga vita a difendere coraggiosamente, con scritti del più alto valore, la dottrina della Chiesa romana e le prerogative del romano pontefice. Il 21 dicembre 2005 il vescovo di Le Mans ha aperto il processo diocesano di beatificazione del servo di Dio.

Prosper Guéranger
L'ERESIA ANTILITURGICA E LA RIFORMA PROTESTANTE
Edizioni Amicizia Cristiana
Pagg. 64 - € 5,00
[ISBN-978-88-89757-20-8]

http://www.edizioniamiciziacristiana.it/eresiaantiliturgica.htm
edizioniamiciziacristiana@yahoo.it

lunedì 26 maggio 2008

DE SACROSANCTO MISSAE SACRIFICIO

DE SACROSANCTO MISSÆ SACRIFICIO



Sacerdos paratus cum ingreditur ad Altare, facta illi debita reverentia, signat se signo crucis a fronte ad pectus, et clara voce dicit:


In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Amen.

Deinde, junctis manibus ante pectus, incipit Antiphonam: Introibo ad altare Dei.

Ministri respondent: Ad Deum qui lætificat juventutem meam.

Postea alternatim cum Ministris dicit sequentem


Ps. XLII, 1-5


Judica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sancta: ab homine iniquo et doloso erue me.

M. Quia tu es, Deus, fortitudo mea: quare me repulisti, et quare tristis incedo, dum affligit me inimicus?

S. Emitte lucem tuam et veritatem tuam: ipsa me deduxerunt et adduxerunt in montem sanctum tuum, et in tabernacula tua.

M. Et introibo ad altare Dei: ad Deum qui lætificat juventutem meam.

S. Confitebor tibi in cithara, Deus, Deus meus: quare tristis es anima mea, et quare conturbas me?

M. Spera in Deo, quoniam adhuc confitebor illi: salutare vultus mei, et Deus meus.

S. Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto.

M. Sicut erat in principo, et nunc, et semper: et in sæcula sæculorum. Amen.


S. repetitur Antiphonam: Introibo ad altare Dei.

R. Ad Deum qui lætificat juventutem meam.


Signat se, dicens:


V. Adjutorium nostrum in nomine Domini.

R. Qui fecit cælum et terram.


Deinde profinde inclinatus facit Confessionem.


In Missis Defunctorum, et in Missis de Tempore a Dominica Passionis usque ad Sabbatum Sanctum inclusive, omittitur Psalmum Judica me, Deus, cum Gloria Patri, et repetitione Antiphonæ, sed dicto In nomine Patris, Introibo, et Adjutorium, fit Confessio, ut sequitur:


Confiteor Deo omnipotenti, beatæ Mariæ semper Virgini, beato Michæli Archangelo, beato Joanni Baptistæ, sanctis Apostolis Petro et Paulo, omnibus Sanctis, et vobis, fratres: quia peccavi nimis cogitatione, verbo, et opere: percutit sibi pectus ter, dicens: mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa. Ideo precor beatam Mariam semper Virginem, beatum Michælem Archangelum, beatum Joannem Baptistam, sanctos Apostolos Petrum et Paulum, omnes Sanctos, et vos, fratres, orare pro me ad Dominum Deum nostrum.


Ministri respondent: Misereatur tui omnipotens Deus, et dimissis peccatis tuis, perducat te ad vitam æternam.

Sacerdos dicit: Amen et erigit se.


Deinde Ministri repetunt Confessionem: Confiteor Deo omnipotenti, beatæ Mariæ semper Virgini, beato Michæli Archangelo, beato Joanni Baptistæ, sanctis Apostolis Petro et Paulo, omnibus Sanctis, et tibi, pater: quia peccavi nimis cogitatione, verbo, et opere: si percutiunt sibi pectus ter, dicentes: mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa. Ideo precor beatam Mariam semper Virginem, beatum Michælem Archangelum, beatum Joannem Baptistam, sanctos Apostolos Petrum et Paulum, omnes Sanctos, et te, pater, orare pro me ad Dominum Deum nostrum.


Postea Sacerdos, junctis manibus, facit absolutionem, dicens: Misereatur vestri omnipotens Deus, et dimissis peccatis vestris, perducat vos ad vitam æternam.

R. Amen.


Signat se signo crucis, dicens: Indulgentiam absolutionem, et remissionem peccatorum nostrorum, tribuat nobis omnipotens et misericors Dominus:

R. Amen.


Et inclinatus prosequitur:


V. Deus, tu conversus vivificabis nos.

R. Et plebs tua lætabitur in te.

V. Ostende nobis Domine, misericordiam tuam.

R. Et salutare tuum da nobis.

V. Domine, exuadi orationem meam.

R. Et clamor meus ad te veniat.

V. Dominus vobiscum.

R. Et cum spiritu tuo.


Et extendens, ac jungens manus, clara voce dicit: Oremus, et ascendens ad Altare, dicit secreto: Aufer a nobis, quæsumus, Domine, iniquitates nostras: ut ad Sancta sanctorum puris mereamur mentibus introire. Per Christum Dominum nostrum. Amen.


Deinde, manibus junctis super Altare, inclinatus dicit: Oramus te, Domine, per merita Sanctorum tuorum, osculatur Altare in medio quorum reliquiæ hic sunt, et omnium Sanctorum: ut indulgere digneris omnia peccata mea. Amen.


In Missa solemni, Celebrans, antequam legat Introitum, benedicit incensum, dicens: Ab illo bene + dicaris, in cujus honore cremaberis. Amen.


Et accepto thuribulo a Diacono, incensat Altare, nihil dicens. Postea Diaconus, recepto thuribulo a Celebrante, incensat illum tantum. Deinde Celebrans signans se signo crucis incipit Introitum: quo finito, junctis manibus, alternatim cum Ministris dicit:


S. Kyrie eleison. M. Kyrie eleison. S. Kyrie eleison.    

M. Christe eleison. S. Christe eleison.  M. Christe eleison.

S. Kyrie eleison. M. Kyrie eleison. S. Kyrie eleison.


Postea in medio Altaris extendens et jungens manus, caputque aliquantulum inclinans, dicit, si dicendum est, Gloria in excelsis Deo, et prosequitur junctis manibus. Cum dicit Adoramus te, Gratias agimus tibi, et Jesu Christe, et Suscipe deprecationem, inclinat caput: et in fine dicens: Cum Sancto Spiritu signat se a fronte ad pectus.


Gloria in excelsis Deo. Et in terra pax hominibus bonæ voluntatis. Laudamus te. Benedicimus te. Adoramus te. Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine Deus, Rex coelestis, Deus Pater omnipotens. Domine Fili unigenite, Jesu Christe. Domine Deus, Agnus Dei, Filius Patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram Patris, miserere nobis. Quoniam tu solus Sanctus. Tu solus Dominus. Tu solus Altissimus, Jesu Christe. Cum Sancto Spiritu in gloria Dei Patris. Amen.


Deinde osculatur Altare in medio, et versus ad populum dicit:

V.
Dominus vobiscum.

R. Et cum spiritu tuo.

Postea dicit Oremus. et Orationes, unam aut plures, ut ordo Offici postulat. Sequitur Epistola, Graduale, Tractus vel Alleluja cum Versu, aut Sequentia, prout Tempus aut qualitas Missæ postulat.


His finitis, si est Missa solemnis, Diaconus deponit librum Evangeliorum super medium Altaris, et Celebrans benedicit incensum, ut supra: deinde Diaconus genuflexus ante Altare, manibus junctis, dicit:


Munda cor meum ac labia mea, omnipotens Deus, qui labia Isaiæ Prophetæ calculo mundasti ignito: ita me tua grata miseratione dignare mundare, ut sanctum Evangelium tuum digne valeam nuntiare. Per Christum Dominum nostrum. Amen.


Postea accipit librum de Altari, et rursus genuflexus petit benedictionem a Sacerdote, dicens: Jube, domne benedicere.


Sacerdos respondet: Dominus sit in corde tuo et in labiis tuis: ut digne et competenter annunties Evangelium suum. In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Amen.


Et, accepta benedictione, osculatur menum Celebrantis: et cum aliis Ministris, incenso, et luminaribus, accedens ad locum Evangelii, stans junctis manibus, dicit:


V. Dominus vobiscum.

R. Et cum spiritu tuo.


Et pronuntians: Sequentia sancti Evangelii secundum N., sive Initium, pollice dexteræ manus signat librum in principio Evangelii, quod est lecturus, deinde seipsum in fronte, ore, et pectore: et dum Ministri respondent Gloria tibi, Domine, incensat ter librum, postea prosequitur Evangelium junctis manibus. Quo finito, Subdiaconus defert librum Sacerdoti, qui osculatur Evangelium, dicens: Per evangelica dicta deleantur nostra delicta. Deinde Sacerdos incensatur a Diacono.


Si vero Sacerdos sine Diacono et Subdiacono celebrat, delato libro ad aliud cornu Altaris, inclinatus in medio, junctis manibus dicit: Munda cor meum ut supra, et Jube, Domine, benedicere. Dominus sit in corde meo et in labiis meis: ut digne et competenter annuntiem evangelium suum. Amen.


Deinde, conversus ad librum, junctis manibus, dicit:


V. Dominus vobiscum.

R. Et cum spiritu tuo.


Et pronuntians: Sequentia sancti Evangelii secundum N., sive Initium, signat librum, et se in fronte, ore, et pectore, et legit Evangelium, ut dictum est. Quo finito, respondet Minister: Laus tibi, Christe, et Sacerdos osculatur Evangelium, dicens: Per evangelica dicta deleantur nostra delicta.


In Missis Defunctorum dicitur Munda cor meum sed non petitur benedictio, non deferuntur liminaria, nec Celebrans osculatur librum.


Deinde ad medium Altaris extendens, elevans, et jungens manus, dicit, si dicendum est, Credo in unum Deum, et prosequitur junctis manibus. Cum dicit Deum, caput Cruci inclinat: quod similiter facit, cum dicit Jesum Christum, et simul adoratur. Ad illa autem verba Et incarnatus est, genuflectit usque dum dicatur Et homo factus est. In fine ad Et vitam venturi sæculi, signat se signo crucis a fronte ad pectus.


Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, factorem coeli et terræ, visibilium omnium et invisibilium. Et in unum Dominum Jesum Christum, Filium Dei unigenitum. Et ex Patre natum ante omnia sæcula. Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero. Genitum, non factum, consubstantialem Patri: per quem omnia facta sunt. Qui propter nos homines, et propter nostram salutem fdescendit de coelis. Hic genuflectitur Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine: et homo factus est. Crucifixus etiam pro nobis; sub Pontio Pilato passus, et sepultus est. Et resurrexit tertia die, secundum Scripturas. Et ascendit in coelum: sedet ad desteram Patris. Et iterum venturus est cum gloria judicare vivos et mortuos: cujus regni non erit finis. Et in Spiritum Sanctum, Dominum et vivificantem: qui ex Patre Filioque procedit. Qui cum Patre, et Filio simul adoratur et conglorificatur: qui locutus est per Prophetas. Et unam, sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum. Et exspecto resurrectionem mortuorum. Et vitam venturi sæculi. Amen.


Deinde osculatur Altare, et versus ad populum dicit:.


V. Dominus vobiscum.

R. Et cum spiritu tuo.


Postea dicit: Oremus et Offertorium. Quo dicto, si est Missa solemnis, Diaconus porrigit Celebranti Patenam cum Hostia. si privata, Sacerdos ipse accipit Patenam cum Hostia, quam offerens, dicit:


Suscipe, sancte Pater, omnipotens æterne Deus, hanc immaculatam hostiam, quam ego indignus famulus tuus offero tibi, Deo meo vivo et vero, pro innumerabilibus peccatis, et offensionibus, et negligentiis meis, et pro omnibus circumstantibus,sed et pro omnibus fidelibus Christianis vivis atque defunctis: ut mihi, et illis proficiat ad salutem in vitam æternam. Amen.


Deinde faciens crucem cum eadem Patena, deponit Hostiam super Corporale. Diaconus ministrat vinum, Subdiaconus aquam in Calice: vel si privata est Missa, utrumque infundit Sacerdos, et aquam miscendam in Calice benedicit signo crucis, dicens:


Deus, qui humanæ substantiæ dignitatem mirabiliter condidisti, et mirabilius reformasti: da nobis per hujus aquæ et vini mysterium, ejus divinitatis esse consortes, qui humanitatis nostræ fieri dignatus est particeps, Jesus Christus Filius tuus Dominus noster: Qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus Sancti Deus: per omnia sæcula sæculorum. Amen.


In Missis Defunctorum dicitur prædicta Oratio: sed aqua non benedicitur.


Postea accipit Calicem, et offert dicens:


Offerimus tibi, Domine, calicem salutaris, tuam deprecantes clementiam: ut in conspectu divinæ maiestatis tuæ, pro nostra et totius mundi salute, cum odore suavitatis ascendat. Amen.


Deinde facit signum crucis cum Calice, et illum ponit super Corporale, et Palla cooperit: tum, junctis manibus super Altare, aliquantulum inclinatus, dicit:


In spiritu humilitatis et in animo contrito suscipiamur a te, Domine: et sic fiat sacrificum nostrum in conspectu tuo hodie, ut placeat tibi, Domine Deus.


Erectus expandit manus, easque in altum porrectas jungens, elevatis ad cælum oculis, et statim dimissis, dicit:


Veni, Sanctificator, omnipotens æterne Deus: et bene dic hoc sacrificum, tuo sancto nomini præparatum.


Postea, si solemniter celebrat, benedicit incensum, dicens:


Per intercessionem beati Michaëlis archangeli, stantis a dextris altaris incensi, et omnium electorum suorum, incensum istud dignetur Dominus bene dicere, et in odorem suavitatis accipere. Per Christum Dominum nostrum. Amen.


Et accepto thuribulo a Diacono, incensat oblata, modo in Rubricis generalibus præscriptum, dicens:


Incensum istud, a te benedictum, ascendat ad te, Domine, et descendat super nos misericordia tua.


Deinde incensat Altare, dicens:


Ps. CXL, 2-4


Dirigatur, Domine, oratio mea, sicut incensum in conspectu tuo:

elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum.

Pone, Domine, custodiam ori meo, et ostium circumstantiæ labiis meis:

ut non declinet cor meum in verba malitiæ, ad excusandas excusationes in peccatis.


Dum reddit thuribulum Diacono, dicit:


Accendat in nobis Dominus ignem sui amoris, et flammam æterne caritatis. Amen.


Postea incensatur Sacerdos a Diacono, deinde alii per ordinem. Interim Sacerdos lavat manus dicens:


Lavabo inter innocentes manus meas: et circumdabo altare tuum, Domine.

Ut audiam vocem laudis: et enarrem universa mirabila tua.

Domine, dilexi decorem domus tuæ: et locum habitationis gloriæ tuæ.

Ne perdas cum impiis, Deus, animam meam: et cum viris sanguinum vitam meam.

In quorum manibus iniquitates sunt: dextera eorum repleta est muneribus.

Ego autem in innocentia mea ingressus sum: redime me, et miserere mei.

Pes meus stetit in directo: in ecclesiis benedicam te, Domine.

Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto.

Sicut erat in principio, et nunc, et semper: et in sæcula sæculorum. Amen.


In Missis Defunctorum, et Tempore Passionis in Missis de tempore omittitur Gloria Patri.


Deinde, aliquantulum inclinatus in medio Altaris, junctis manibus super eo, dicit:


Suscipe, sancta Trinitas, hanc oblationem, quam tibi offerimus ob memoriam passionis, resurrectionis, et ascensionis Jesu Christi, Domini nostri, et in honorem beatæ Mariæ semper Virginis, et beati Ioannis Baptistæ, et sanctorum apostolorum Petri et Pauli, et istorum, et omnium sanctorum: ut illis proficiat ad honorem, nobis autem ad salutem: et illi pro nobis intercedere dignentur in cælis, quorum memoriam agimus in terris. Per eumdem Christum Dominum nostrum. Amen.


Postea osculatur Altare, et versus ad populum extendens, et jungens manus, voce paululum elevata, dicit:


Orate fratres, ut meum ac vestrum sacrificium acceptabile fiat apud Deum Patrem omnipotentem.


Minister, seu circumstantes respondent: alioquin ipsemet Sacerdos:


Suscipiat Dominus sacrificium de manibus tuis (vel meis) ad laudem et gloriam nominis sui, ad utilitatem quoque nostram, totiusque Ecclesiæ suæ sanctæ.


Sacerdos submissa voce dicit: Amen.


Deinde, manibus extensis, absolute sine Oremus subjungit Orationes secretas. Quibus finitis, cum pervenerit ad conclusionem, clara voce dicit: Per omnia sæcula sæculorum.

cum Præfatione, ut in sequentibus.


Suo loco inveniuntur Præfationes in cantu solemni, in cantu feriali et sine cantu. Vide in Proprio qualis sit Præfatio cujuscumque Festi.


Præfationem incipit ambabus manibus positis hinc inde super Altare: quas aliquantulum elevat, cum dicit: Sursum corda. Jungit eas ante pectus, et caput inclinat, cum dicit Gratias agamus Domino Deo nostro. Deinde disjungit manus, et disjunctas tenet usque ad finem Præfationis: qua finita, iterum jungit eas, et inclinatus dicit Sanctus. Et cum dicit: Benedictus qui venit, signum crucis sibi producit a fronte ad pectus.



Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus Sabaoth.

Pleni sunt cæli et terra gloria tua.

Hosanna in excelsis.


Benedictus qui venit in nomine Domini.

Hosanna in excelsis.



CANON MISSÆ


Finita Præfatione, Sacerdos extendens, elevans aliquantulum et jungens manus, elevansque ad cælum oculos, et statim demittens, profunde inclinatus ante Altare, manibus super eo positis, dicit:


Te igitur, clementissime Pater, per Jesum Christum Dominum nostrum, rogamus ac petimus osculatur Altare et, junctis manibus ante pectus, dicit: uti accepta habeas, et benedicas signat ter super Hostiam et Calicem simul, dicens: hæc dona, hæc munera, hæc sancta sacrificia illibata; extensis manibus prosequitur: in primis quæ tibi offerimus pro Ecclesia tua sancta catholica; quam pacificare, custodire, adunare, et regere digneris toto orbe terrarum: una cum famulo tuo Papa nostro N., et Antistite N., et omnibus orthodoxis, atque catholicæ et apostolicæ fidei cultoribus.


Commemoratio pro vivis


Memento, Domine, famulorum, famularumque tuarum N. et N. jungit manus, orat aliquantulum pro quibus orare intendit: deinde manibus extensis prosequitur: et omnium circumstantium, quorum tibi fides cognita est, et nota devotio, pro quibus tibi offerimus: vel qui tibi offerunt hoc sacrificium laudis pro se, suisque omnibus: pro redemptione animarum suarum, pro spe salutis, et incolumitatis suæ: tibique reddunt vota sua æterno Deo, vivo et vero.


Infra Actionem


Commmunicantes, et memoriam venerantes, in primis gloriosæ semper Virginis Mariæ, Genitricis Dei et Domini nostri Jesu Christi: * sed et beati Ioseph eiusdem Virginis Sponsi, et beatorum Apostolorum ac Martyrum tuorum, Petri et Pauli, Andreæ, Iacobi, Ioannis, Thomæ, Iacobi, Philippi, BartholomæiMatthæi, Simonis, et Thaddæi, Lini, Cleti, Clementis, Xysti, Cornelii, Cypriani, Laurentii, Ioannis et Pauli, Cosmæ et Damiani, et omnium Sanctorum tuorum; quorum meritis precibusque concedas, ut in omnibus protectionis tuæ auxilio. Jungit manus. Per eundem Christum Dominum nostrum. Amen.




In Nativitate Domini et per Octavam


Communicantes, et diem sacratissimum (noctem sacratissimam) celebrantes, quo (qua) beatæ Mariæ intemerata virginitas huic mundo edidit Salvatorem, sed et memoriam venerantes, in primis ejusdem gloriosæ semper Virginis Mariæ, Genitricis Dei et Domini nostri Jesu Christi: *


In Epiphania Domini et per Octavam


Communicantes, et diem sacratissimum celebrantes, quo Unigenitus tuus, in tua tecum gloria coæternus, in veritate carnis nostræ visibiliter corporalis apparuit: sed et memoriam venerantes, in primis gloriosæ semper Virginis Mariæ, Genitricis Dei et Domini nostri Jesu Christi: *


A Sabbato Sancto usque ad Sabbatum in Albis


Communicantes, et diem sacratissimum (noctem sacratissimam) celebrantes, Resurrectionis Dominui nostri Jesu Christi secundum carnem: sed et memoriam venerantes, in primis gloriosæ semper Virginis Mariæ, Genitricis Dei et Domini nostri Jesu Christi: *


In Ascensione Domini et per Octavam


Communicantes, et diem sacratissimum celebrantes, quo Dominus noster, unigenitus Filius tuus, unitam sibi fragilitatis nostræ substantiam in gloriæ tuæ dextera collocavit: sed et memoriam venerantes, in primis gloriosæ semper Virginis Mariæ, Genitricis Dei et Domini nostri Jesu Christi: *


A Vigilia Pentecostes usque ad sequens Sabbatum inclusive


Communicantes, et diem sacratissimum Pentecostes celebrantes, quo Spiritus sanctus Apostolis innumeris linguis apparuit: sed et memoriam venerantes, in primis gloriosæ semper Virginis Mariæ, Genitricis Dei et Domini nostri Jesu Christi: *




Tenens manus expansas super oblata, dicit:


Hannc igitur oblationem servitutis nostræ, sed et cunctæ familiæ tuæ, * quæsumus, Domine, ut placatus accipias: diesque nostros in tua pace disponas, atque ab æterna damnatione nos eripi, et in electorum tuorum jubeas grege numerari. Jungit manus. Per Christum Dominum nostrum. Amen.




A Sabbato Sancto usque ad Sabbatum in Albis inclusive et a Vigilia Pentecostes usque ad sequens Sabbatum inclusive dicitur:


Hanc igitur oblationem servitutis nostræ, sed et cunctæ familiæ tuæ, quam tibi offerimus pro his quoque, quos regenerare dignatus es ex aqua et Spiritu Sancto, tribuens eis remissionem omnium peccatorum: *




Quam oblationem tu, Deus, in omnibus, quæsumus, signat ter super oblata bene dictam, adscriptam, raram, rationabilem, acceptabilemque facere digneris: ut nobis signat semel super Hostiam Corpus, et et semel super Calicem Sanguis fiat dilectissimi Filii tui Jungit manus Domini nostri Jesu Christi.


Qui pridie quam pateretur, accipit Hostiam accepit panem in sanctas ac venerabiles manus suas, elevat oculos ad cælum et elevatis oculis in cælum ad te Deum Patrem suum omnipotentem, caput inclinat tibi gratias agens, signat super Hostiam bene dixit, fregit, deditque discipulis suis, dicens: Accipite, et manducate ex hoc omnes.


Tenens ambabus manibus Hostiam inter indices et pollices, profert verba consecrationis secrete, distincte, et attente super Hostiam, et simul super omnes, si plures sint consecrandæ.


HOC EST ENIM CORPUS MEUM.


Quibus verbis prolatis, statim Hostiam consecratam genuflexus adorat: surgit, ostendit populo, reponit super Corporale, et genuflexus iterum adorat: nec amplius pollices et indices disjungit, nisi quando Hostia tractanda est, usque ad ablutionem digitorum.


Tunc, detecto Calice, dicit:


Simili modo postquam cænatum est, ambabus manibus accipit Calicem accipiens et hunc præclarum Calicem in sanctas ac venerabiles manus suas: item caput inclinat tibi gratias agens, sinistra tenens Calicem, dextera signat super eum bene dixit, deditque discipulis suis, dicens: Accipite, et bibite ex eo omnes.


Profert verba consecrationis super Calicem, attente, continuate, et secrete, tenens illum parum elevatum.


HIC EST ENIM CALIX SANGUINIS MEI,

NOVI ET ÆTERNI TESTAMENTI: MYSTERIUM FIDEI:

QUI PRO VOBIS ET PRO MULTIS EFFUNDETUR

IN REMISSIONEM PECCATORUM.


Quibus verbis prolatis, deponit Calicem super Corporale, et dicens secrete:


Hæc quotiescumque feceritis, in mei memoriam facietis.


Genuflexus adorat: surgit, ostendit populo, deponit, cooperit, et genuflexus iterum adorat. Deinde desjunctis manibus dicit:


Unde et memores, Domine, nos servi tui sed et plebs tua sancta, eiusdem Christi Filii tui Domini nostri tam beatæ Passionis, nec non et ab inferis Resurrectionis, sed Ascensionis: offerimus præclaræ maiestati tuæ de tuis donis ac datis jungit manus, et signat ter super Hostiam, et Calicem simul, dicens: hostiam puram, hostiam sanctam, hostiam immaculatam, signat semel super Hostiam, dicens: Panem sanctum vitæ æternæ, et semel super Calicem, dicens: et Calicem salutis perpetuæ.


Extensis manibus prosequitur:


Supra quæ propitio ac sereno vultu respicere digneris; et accepta habere, sicuti accepta habere dignatus es munera pueri tui justi Abel, et sacrificium Patriarchæ nostri Abrahæ: et quod tibi obtulit summus sacerdos tuus Melchisedech, sanctum sacrificium, immaculatam hostiam.


Profunde inclinatus, junctis manibus et super Altare positis, dicit: :


Supplices te rogamus, omnipotens Deus, jube hæc perferri per manus sancti Angeli tui in sublime altare tuum, in conspectu divinæ majestatis tuæ: ut quoquot osculatur Altare ex hac altaris partecipatione sacrosanctum Filii tui jungit manus, et signat semel super Hostiam, et semel super Calicem Corpus, et Sanguinem sumpserimus, seipsum signat, dicens: omni benedictione cælesti et gratia repleamur. Jungit manus. Per eumdem Christum Dominum nostrum. Amen.


Commemoratio pro defunctis


Memento etiam, Domine, famulorum famularumque tuarum N. et N. qui nos præcesserunt cum signo fidei, et dormiunt in somno pacis.


Jungit manus, orat aliquantulum pro iis defunctis, pro quibus orare intendit, deinde extensis manibus prosequitur


Ipsis, Domine, et omnibus in Christo quiescentibus, locum refrigerii, lucis et pacis, ut indulgeas , deprecamur. Jungit manus, et caput inclinat, dicens: Per eumdem Christum Dominum nostrum. Amen.


manu dextera percutit sibi pectus, elata aliquantulum voce dicens:


Nobis quoque peccatoribus, extensis manibus ut prius, secrete prosequitur: de multitudine miserationum tuarum sperantibus, partem aliquam, et societatem donare digneris, tuis sanctis Apostolis et Martyribus: cum Ioanne, Stephano, Matthia, Barnaba, Ignatio, Alexandro, Marcellino, Petro, Felicitate, Perpetua, Agatha, Lucia, Agnete, Cæcilia, Anastasia, et omnibus Sanctis tuis: intra quorum nos consortium non æstimator meriti, sed veniæ, quæsumus, largitor admitte. Jungit manus. Per Christum Dominum nostrum.


Per quem hæc omnia Domine, semper bona creas, signat ter super Hostiam, et Calicem simul dicens: sanctificas, vivificas, benedicis, et præstas nobis.


Discooperit Calicem, genuflectit, accipit Hostiam inter pollicem et indicem manus dexteræ: et tenens sinistra Calicem, cum Hostia signat ter a labio ad labium Calicis, dicens:


Per ipsum, et cum ipso, et in ipso, cum ipsa Hostia signat bis inter se et Calicem, dicens: est tibi Deo Patri omnipotenti, in unitate Spiritus Sancti, elevans parum Calicem cum Hostia, dicit: omnis honor et gloria.


Reponti Hostiam, Calicem Palla cooperit, genuflectit, surgit, et dicit intelligibili voce, vel cantat: Per omnia sæcula sæculorum. Amen.


Jungit manus Oremus. Præceptis salutaribus moniti, et divina institutione formati, audemus dicere: extendit manus Pater noster, qui es in cælis: sanctificetur nomen tuum: adveniat regnum tuum: fiat voluntas tua, sicut in cælo, et in terra. Panem nostrum quotibianum da nobis hodie, et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Et ne nos inducas in tentationem.

R. Sed libera nos a malo. Sacerdos secrete dicit: Amen.


Deinde manu dextera accipit inter indicem et medium digitos Patenam, quam tenens super Altare erectam, dicit secrete:: Libera nos, quæsumus, Domine, ab omnibus malis, præteritis, præsentibus, et futuris: et intercedente beata et gloriosa semper Virgine Dei Genitrice Maria, cum beatis Apostolis tuis Petro et Paulo, atque Andrea, et omnibus Sanctis, signat se cum Patena a fronte ad pectus da propitius pacem in diebus nostris: Patenam osculatur ut ope misericordiæ tuæ adiuti, et a peccato simus semper liberi, et ab omni perturbatione securi.


Submittit Patenam Hostiæ, discooperit Calicem, genuflectit, surgit, accipit Hostiam, et eam super Calicem tenens utraque manu, frangit per medium, dicens: Per eumdem Dominum nostrum Jesum Christum, Filium tuum.


Et mediam partem, quam in dextera manu tenet, ponit super Patenam. Deinde ex parte, quæ in sinistra remanserat, frangit particulam, dicens: Qui tecum vivit et regnat in unitate Spiritus Sancti Deus.


Aliam mediam partem, quam in sinistra manu habet, adjungit mediæ super Patenam positæ, et particulam parvam dextera retinens super Calicem, quem sinistra per nodum infra cuppam tenet, dicit intelligibili voce, vel cantat: Per omnia sæcula sæculorum.

R.
Amen.


Cum ipsa particula signat ter super Calicem, dicens: Pax Domini sit semper vobis cum.

R.
Et cum spiritu tuo.


Particulam ipsam immittit in Calicem, dicens secrete:


Hæc commixtio et consecratio Corporis et Sanguinis Domini nostri Jesu Christi fiat accipientibus nobis in vitam æternam. Amen.


Cooperit Calicem, genuflectit, surgit, et inclinatus Sacramento, junctis manibus, et ter pectus percutiens, intelligibili voce dicit: Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, dona nobis pacem.


In Missis Defunctorum non dicitur miserere nobis, sed ejus loco dona eis requiem, et in tertio additur sempiternam.


Deinde, junctis manibus super Altare, inclinatus dicit secrete sequentes Orationes:


Domine Jesu Christe, qui dixisti Apostolis tuis: Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis: ne respicias peccata mea, sed fidem Ecclesiæ tuæ: eamque secundum voluntatem tuam pacificare et coadunare digneris: qui vivis et regnas Deus, per omnia sæcula sæculorum. Amen.


Si danda est pax, osculatur Altare, et dans pacem, dicit: Pax tecum. R. Et cum spiritu tuo.

In Missis Defunctorum non datur pax, neque dicitur præcedens Oratio.


Domine Jesu Christe, Fili Dei vivi, qui ex voluntate Patris, cooperante Spiritu Sancto, mortem tuam mundum vivificasti: libera me per hoc sacrosanctum Corpus et Sanguinem tuum ab omnibus iniquitatibus meis, et universis malis: et fac me tuis semper inhærere mandatis, et a te numquam separari permittas. Qui cum eodem Deo Patre et Spiritu Sancto vivis et regnas Deus in sæcula sæculorum. Amen.


Perceptio Corporis tui, Domine Jesu Christe, quod ego, indignus sumere præsumo, non mihi proveniat in iudicium et condemnationen; sed pro tua pietate prosit mihi ad tutamentum mentis et corporis, et ad medelam percipiendam. Qui vivis et regnas cum Deo Patre in unitate Spiritus Sancti Deus, per omnia sæcula sæculorum. Amen.


Genuflectit, surgit, et dicit: Panem coelestem accipiam, et nomen Domini invocabo. Deinde parum inclinatus, accipit ambas partes Hostiæ inter pollicem et indicem sinistræ manus, et Patenam inter eumdem indicem et medium supponit, et dextera tribus vicibus percutiens pectus, elata aliquantulum voce, ter dicit devote, et humiliter:


Domine, non sum dignus, et secrete prosequitur: ut intres sub tectum meum: sed tantum dic verbo, et sanabitur anima mea.


Postea dextera se signans cum Hostia super Patenam, dicit: Corpus Domini nostri Jesu Christi custodiat animam meam in vitam æternam. Amen.


Et se inclinans, reverenter sumit ambas partes Hostiæ: quibus sumptis, deponit Patenam super Corporale, et erigens se jungit manus, et quiescit aliquantulum in meditatione Sanctissimi Sacramenti.

Deinde discooperit Calicem, genuflectit, colligit fragmenta, si quæ sint, extergit Patenam super Calicem, interim dicens:


Quid retribuam Domino pro omnibus quæ tribuit mihi? Calicem salutaris accipiam, et nomen Domini invocabo. Laudans invocabo Dominum, et ab inimicis meis salvus ero.


Accipit Calicem manu dextera, et eo se signans, dicit: Sanguis Domini nostri Jesu Christi custiodiat animam meam in vitam æternam. Amen.


Et sinistra supponens Patenam Calici, reverenter sumit totum Sanguinem, cum particula. Quo sumpto, si qui sunt communicandi, eos communicet, antequam se purificet.




ORDO ADMINISTRANDI

SACRAM COMMUNIONEM

INTRA MISSAM


Sacerdos, facta genuflexione, ponit particulas in pyxide, vel, si pauci sint communicandi, super patenam, nisi a principio positæ fuerint in pyxide seu alio calice. Interim minister ante eos extendit linteum seu velum album, et pro eis facit confessionem, dicens:


Confiteor Deo omnipotenti, beatæ Mariæ semper Virgini, beato Michaëli Archangelo beato Ioanni Baptistæ, sanctis Apostolis Petro et Paulo, omnibus Sanctis, et tibi pater: quia peccavi nimis cogitatione verbo, et opere: mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa. Ideo precor beatam Mariam semper Virginem, beatum Michaëlem Archangelum, beatum Ioannem Baptistam, sanctos Apostolos Petrum et Paulum, omnes Sanctos, et te pater, orare pro me ad Dominum Deum Nostrum.


Sacerdos genuflectit, surgit, et manibus junctis ante pectus, vertit se ad populum (advertens ne terga vertat Sacramento), et in cornu Evangelii dicit: Misereatur vestri omnipotens Deus, et dimissis peccatis vestris, perducat vos ad vitam æternam. R. Amen.

Et addit: Indulgentiam, absolutionem, et remissionem peccatorum vestrorum tribuat vobis omnipotens et misericors Dominus. R. Amen. Dicens Indulgentiam, etc., manu dextera in formam crucis signat communicandos.


Deinde ad Altare se convertit, genuflectiit, manu sinistra pyxidem prehendit; dextera vero sumit unam particulam, quam inter pollicem et indicem tenet aliquantulum elevatam super pyxidem: conversusque ad populum in medio Altaris dicit clara voce: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi.


Mox subdit: Domine, non sum dignus, ut intres sub tectum meum: sed tantum dic verbo, et sanabitur anima mea. quod iterum ac tertio repetit. Postea ad communicandos accedit, incipiens a ministris Altaris, si velint communicare: quibus porrigens Eucharistiam, et faciens cum particula signum crucis, dicit: Corpus Domini nostri Jesu Christi custodiat animam tuam in vitam æternam. Amen.


Finita communione, revertitur ad Altare, nihil dicens.




Quod ore sumpsimus, Domine, pura mente capiamus, et de munere temporali fiat nobis remedium sempiternum.


Interim porrigit Calicem ministro, qui infundit in eo parum vini, quo se purificat: deinde prosequitur:


Corpus tuum, Domine, quod sumpsi, et Sanguis, quem potavi, adhæreat visceribus meis : et præest; ut in me non remaneat scelerum macula, quem pura et sancta refecerunt Sacramenta. Qui vivis et regnas in sæcula sæculorum, Amen.


Abluit et extergit digitos, ac sumit ablutionem: extergit os et Calicem, quem, plicato Corporali, operit et collocat in Altari ut prius: deinde prosequitur Missam.


Dicta Antiphona ad Communionem, osculatur Altare, et versus ad populum dicit: Dominus vobiscum. R. Et cum spiritu tuo.


Deinde, reversus ad Altare, dicit: Oremus. Dicto, post ultimam Orationem, V. Dominus vobiscum. R. Et cum spiritu tuo.


Dicit pro Missæ qualitate, vel Ite, Missa est. vel Benedicamus Domino. R. Deo gratias.


In Missis Defunctorum dicit: V. Requiescant in pace. R. Amen.


Dicto Ite, Missa est vel Benedicamus Domino Sacerdos inclinat se ante medium Altaris, et manibus junctis super illud, dicit secrete:


Placeat tibi, sancta Trinitas, obsequium servitutis meæ: et præsta, ut sacrificium quod oculis tuæ maiestatis indignus obtuli, tibi sit acceptabile, mihique, et omnibus pro quibus illud obtuli, sit, te miserante, propitiabile. Per Christum Dominum nostrum. Amen.


Deinde sculatur Altare: et elevatis oculis, extendens, elevans et jungens manus, caputque Cruci inclinans, dicit: Benedicat vos omnipotens Deus: Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus. R. Amen.


In Missa Pontificali ter benedicitur, ut in Pontificali habetur.


Deinde Sacerdos in cornu Evangelii, junctis manibus dicit:

V.
Dominus vobiscum.

R. Et cum spiritu tuo.


Et signans signo Crucis primum Altare, vel librum, deinde se in fronte, ore, et pectore, dicit:


Initium sancti Evangelii secundum Joannem.

R. Gloria tibi, Domine.


Vel si aliud Evangelium legendum sit: Sequentia sancti Evangelii etc. R. Gloria tibi, Domine. Junctis manibus prosequitur:


In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil quod factum est; in ipso vita erat, et vita erat lux hominum; et in tenebris lucet, et tenebræ eam comprehenderunt. Fuit homo missus a Deo cui nomen erat Ioannes. Hic venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per illum. Non erat ille lux, sed ut testimonium perhiberet de lumine. Erat lux vera quæ illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. In mundo erat, et mundus per ipsum factus est et mundus eum non cognovit. In propria venit, et sui eum non receperunt. Quotquot autem receperunt eum, dedit potestatem filios Dei fieri; his qui credunt in nomine eius, qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt. Genuflectit dicens: Et verbum caro factum est, et surgens prosequitur: et habitabit in nobis: et vidimus gloriam eius, gloriam Unigeniti a Patre, plenum gratiæ et veritatis.

R. Deo gratias.


In Missis Defunctorum non datur benedictio, sed dicto Requiescant in pace, dicit: Placeat tibi, sancta Trinitas; deinde, osculato Altari, legit Evangelium sancti Joannis.


Finito Evangelio sancti Joannis, discedens ab Altari, pro gratiarum actione dicit Antiphonam Trium puerorum, cum reliquis, ut habetur in principio Missalis.


In Missis privatis post Evangelium sancti Joannis, dicuntur flexis genibus Preces Leonis Pp. XIII . Deinde, cooperto capite, Sacerdos revertit in sacrarium.








domenica 25 maggio 2008

Giorgio Grente: La riforma liturgica di S. Pio V

Card. Giorgio Grente


LA RIFORMA LITURGICA DI S. PIO V




     Il Concilio aveva anche fatti voti che si redigesse la dottrina cristiana in forma succinta, chiara, ma completa, ben convinto che nulla poteva essere più efficace per salvaguardare i fedeli dagli errori, cagionati dalle continue controversie. Si erano già pubblicati parecchi catechismi cattolici; degni di nota I catechismi di Giovanni Dietenberg (11) e di S. Canisio. L'acrimonia mostrata dai Riformati provava perentoriamente la loro necessità. Il Canisio, quantunque così moderato e cortese, venne odiosamente oltraggiato. Dietro al teologo Giovanni Wigand, che per primo diede fiato "alle trombe della divina parola contro il catechismo maledetto e blasfemo del Canisio", vennero Flacius, Hessus, Roding, Scheidlich, i quali con la più squisita garbatezza denunciarono "questa sozzura diabolica, vomitata dal cane Canisio". L'autore non poteva in realtà ricevere un omaggio più lusinghiero e decisivo.

     Ma il Canisio, come si esprime egli stesso nell'introduzione alla sua Somma della Dottrina Cristiana, "non aveva scritto da principio che per i cattolici tedeschi". I suoi libri d'un carattere personale e tutt'affatto particolare, non corrispondevano alle esigenze del Concilio. Si richiedeva un'opera promossa dalla Chiesa stessa, non solo approvata dal Papa, ma pubblicata in suo nome.

     Pio IV aveva commessa la redazione del testo ai domenicani Morini, vescovo di Lanciano, a Foscarari vescovo di Modena, a Foreiro e al segretario di San Carlo, il dotto Poggiani. Pio V mostrò verso di loro la stessa fiducia, ma volle seguire più da vicino i loro lavori, e dopo che diverse commissioni ebbero successivamente esaminato il volume, egli lo fece pubblicare nel settembre 1566 col titolo: "Catechismus ex decreto Concilii Tridentini, ad parochos, Pii Quinti Pont. Max. iussu editus" (12).

     Questo catechismo non era, come quello del Canisio, un semplice manuale-compendio a uso dei fedeli. Esso era indirizzato ai sacerdoti delle parrocchie, metteva sobriamente in rilievo il dogma e la morale, forniva loro la scienza teologica necessaria, facilitandone l'insegnamento.

     Per farci un'idea dell'immenso successo di questo Catechismo Romano, basta segnalare le invettive degli ugonotti "contro l'odiosa ed esecrabile cabala di Roma", (13). Non avevano essi ingannato il popolo travisando il senso dell'insegnamento cattolico? Alle loro frottole si opponeva ora una confutazione trionfante: l'esposizione della vera dottrina.

     Mentre essi con a capo Tilemann Hessus andavano gridando che "da cento anni in qua dalle tipografie papiste non era uscito un libro così pieno di scaltrezze", i cattolici tutti, preso coraggio, facevano proprio il motto del giureconsulto Giorgio Eder: "Questo catechismo mi ha confermato nelle mie convinzioni, e io ne provo grandissima gioia". Caldamente raccomandato da molti vescovi e sinodi provinciali (14), esso ebbe grandissima diffusione, specialmente dopo che fu tradotto in diverse lingue (15).

     Ma il Santo Padre non fu contento della sola pubblicazione di quest'opera; volle che i vescovi ne facessero oggetto dei loro insegnamenti, ed egli stesso ne diede l'esempio (16). Con una bolla del 6 ottobre 1571 rinnovò queste sue esortazioni invitando i vescovi a erigere dei sodalizi destinati all'insegna mento del catechismo.




     Pio V fece pure altre riforme volute dal Concilio di Trento. Quand'era ancora semplice religioso e cardinale, visitando dei santuari o assistendo ai divini uffici, aveva notato negligenza nel servizio di Dio e poca compostezza nei fedeli. Ricevuta dal Sommo Pontefice la facoltà di rimediare a quegli abusi, egli si mise all'opera con grande ardore; e la liturgia della Chiesa lo loda come scelto da Dio non solo per combattere i nemici del bene, ma anche per essere il restauratore del suo culto.

     Fece egli stesso la visita alle principali basiliche di Roma, ingiungendo ai canonici che le officiavano di adornarle meglio, delegò dei commissari che sorvegliassero tutte le chiese. Soppresse gli abusi che trasformavano in case profane i templi, ove si passeggiava familiarmente o si ciarlava e si scherzava ad alta voce senza rispetto al Signore, e ove i poveri accoglievano i nuovi venuti con dei gemiti e talvolta con delle ingiurie.

     Diversi editti emanati dal Papa fecero cessare in parte tali inconvenienti, e le minacce di ammende pecuniarie, di prigione ed anche d'esilio dimostrarono chiaramente che Pio V voleva essere obbedito. I disordini venivano repressi dappertutto. Avendo appreso che le primarie dame portoghesi, col pretesto di ascoltar meglio la Messa, entravano nel coro delle cattedrali, occupavano gli stalli dei canonici e si collocavano fin presso i gradini dell'altare, ordinò subito al Cardinale Infante del Portogallo di eliminare un abuso così strano.

     Si sa che la riforma del canto liturgico fu cominciata dai Papi Marcello Il e Pio IV.

     Il primo, disgustato per l'introduzione nelle chiese della musica profana e per il fragore sempre maggiore che vi si faceva, risolse di proscriverla; ma non avendo regnato che soli ventidue giorni, non poté mandare ad effetto il suo disegno.

     Il secondo istituì una commissione cardinalizia, che favorisse la composizione di musica sacra, conforme alle decisioni del Concilio. L'Alessandrino, che aveva data al Palestrina tutta la sua approvazione, divenuto Papa lo nominò maestro della cappella pontificia, e lo aiutò grandemente nel nobile compito di ridonare la musica di chiesa la sua nota sacra.

     La riforma del culto ne richiedeva un'altra più urgente e delicata: quella del breviario. Da circa venticinque anni numerosi Sinodi la reclamavano, e l'imperatore Ferdinando I, il re e i vescovi di Francia l'avevano già chiesta al Concilio.

     Questa vecchia questione nel secolo XVI aveva subito molte vicende. Leone X si era bensì occupato di risolverla, ma, vinto dai suoi pregiudizi e da quelli della sua corte, non aveva fatto nulla. Egli, che si era presi per segretari gli umanisti Sadoleto e Bembo, affidando al Ferreri la composizione di inni, non seppe fargli altra raccomandazione se non di scrivere in un latino elegante e puro. Il poeta badò infatti assai al ritmo armonioso e all'impeccabilità della lingua; ma vi comparvero fra una strofa e l'altra Febo, l'Olimpo, Stige, Bacco ed altre divinità mitologiche. Clemente VIII bandi questa vecchia mitologia, giustamente preferendo alle regole della vera latinità le tradizioni degli antichi Padri. A sua richiesta il ministro generale dei francescani, Francesco Quignonez, compose dal 1526 al 1539 un genere di ufficio che "conteneva in primo luogo una lettura di tratti tolti dalla Bibbia, e secondariamente una lettura di storia ecclesiastica" (17).

     Paolo IV non volle mai servirsi di questa edizione, e ne proibì la ristampa. Egli aveva intenzione di estendere a tutta la Chiesa il breviario riformato dei teatini, ma fu sopraggiunto dalla morte. Nel 1562 il Concilio di Trento affrontò la questione, ma finì di lasciare alla Santa Sede la cura di scioglierla (18). Pio V più fortunato dei suoi predecessori, ebbe l'onore di dare il suo nome a questa grande opera, e di restituire così alla Chiesa l'unità e la purezza della preghiera pubblica.

     Nella bolla Quod a nobis, promulgata il 9 luglio 1568, enumerò tutti i motivi che lo indussero alla riforma e i principi a cui egli si era ispirato. Molti vescovi e comunità con delle aggiunte proprie avevano mutilato o alterato l'insieme armonico dell'antico breviario, e così si trovava praticamente abolita quella santa comunione che consiste nel lodar e pregare Iddio con le stesse formule. Pio V riprese quindi volentieri l'idea di Paolo IV, ch'era stata accolta dal Concilio di Trento. Fissò bene gli obblighi e le proibizioni, e permise che fossero eccettuate le sole chiese o comunità religiose che da duecento anni almeno si servivano di un breviario approvato dalla Santa Sede. Così la maggior parte degli ordini religiosi conservarono il loro proprio ufficio, e la chiesa di Milano il suo rito ambrosiano.

     Il nuovo breviario fu pubblicato nel 1568 dalla stamperia di Paolo Manuzio, come il Catechismo Romano. Senza voler entrare in tutti i suoi particolari, vogliamo segnalare le idee principali. Il Papa soppresse d'un tratto le aggiunte, come i salmi graduali, l'ufficio dei morti e della SS.ma Vergine. I consultori della commissione non avevano osato proporre questa soppressione. Pio V fu di parere che per voler il più si finiva di non ottenere il meno, e che le continue aggiunte avevano fatto si che molti sacerdoti lasciassero tutto; onde pensò di renderle facoltative. Rimise in vigore gli uffici delle domeniche e delle ferie e abolì le feste di molti santi; adottò la Volgata come testo per i salmi e per le lezioni della Sacra Scrittura di ogni giorno e conservò in generale le antifone e i responsori dell'ottavo secolo, introducendo però notevoli modificazioni nelle lezioni delle feste e dei santi.

     Il clero cattolico accolse rispettosamente il nuovo breviario. L'Italia, la Spagna, il Portogallo l'adottarono subito. La Francia non cominciò a servirsene che dal 1580, a istanza dei gesuiti; ma incontrò ancora molte opposizioni. Il Capitolo di Notre-Dame di Parigi, nonostante la richiesta del vescovo, non volle accettano.

     I successori di Pio V non si ritennero legati dalla formula della bolla Quod a nobis, la quale dichiarava "che non si sarebbe più potuto né cambiare né aggiungere o togliere qualsiasi cosa". Gregorio XIII e Sisto V, quantunque ammiratori di Pio V, vi fecero delle modificazioni che provocarono le critiche del Bellarmino e del Baronio e le varianti di Clemente VIII, Urbano VIII e Benedetto XIV. Ma come succede alle grandi cose che finiscono sempre di trionfare, l'opera di Pio V, che nei suoi elementi primitivi si era conservata intatta, venne rimessa nella dovuta stima, e la riforma di Pio X, ispirata allo stesso spirito e regolata dalla medesima saggezza, ha richiamata su di essa l'attenzione e il favore universale.

     La revisione del breviario esigeva quella del messale e della liturgia. Nella Chiesa occidentale vi erano allora in uso diversi riti: il rito antico romano, il gallicano, il milanese o ambrosiano e il mozarabico spagnolo. Questa diversità era andata man mano aumentando. Le cerimonie differivano da una nazione all'altra, talvolta anche tra due diocesi limitrofe, fino al punto da compromettere almeno apparentemente l'unità.

     Alla commissione cardinalizia della riforma del breviario furono perciò concesse più ampie attribuzioni.

     Nel 1570 il lavoro era terminato, e una costituzione apostolica promulgò il nuovo messale, rinnovando gli obblighi e le dispense già enunciate nella bolla Quod a nobis. Basterà accennare a qualche particolare, per avere un'idea delle mutazioni introdotte. È Pio V che ha reso obbligatoria la recita, in principio della Messa, del salmo Introibo e del Confiteor, e come epilogo del sacrifizio l'"intensa e sostanziosa" invocazione del Placet. È lui che ha inserito il Suscipe, sancta Trinitas, regolati i riti dell'Hanc igitur e del Per ipsum, precisata la formula e le cerimonie della benedizione finale, e imposta la recita dell'inizio del Vangelo di S. Giovanni, In principio erat Verbum. Molti sacerdoti dopo il sec. XIII lo recitavano già per divozione al cominciare del loro ringraziamento. "Lo pronunciavano a voce alta, perché così voleva la divozione del popolo... I fedeli ci tenevano tanto, che in certi legati di messe facevano speciale menzione di questa lettura, come una delle condizioni da adempirsi".

     L'Italia e la Spagna l'adottarono volentieri; in Francia il messale seguì le sorti del breviario. I sinodi provinciali di Rouen, di Reims e di Bordeaux, quelli di Bourges, di Tolosa, di Narbona e specialmente della Bretagna furono i primi a conciliare le loro usanze con le disposizioni pontificie; e anche la casa reale di Francia, a partire dal 1583, introdusse nelle sue cappelle la liturgia romana.




Note a "La riforma liturgica di S. Pio V"




     11) Cfr. H. Wedewer, Johannes Dietenberg, Friburgo, 1888.


     12) Romae, in aedibus Populi Romani, apud Paulum Manutium, MDLXVI, cum privilegio Pii V, Pont. Max. — L'opera di 359 pagine in 4.o, contiene un indice alfabetico delle materie.


     13) Cfr. Wilkens, Tilemann Hessus, pp. 127-128.


     14) Cfr. Natale Alessandro, De Catechismi romani auctoritate.


     15) Il gesuita Paolo Hoffaus ebbe incarico dal Papa di tradurlo in tedesco. Il Canisio rivide la traduzione, che fu pubblicata a Dillingen nel 1568. Cfr. de Backer, II, p. 173, e Riess, p. 382.


     16) Ecco quanto scrivevano i gesuiti di Roma ai loro confratelli stranieri: "Uno dei nostri padri deve spiegare in tedesco il catechismo, in una cappella del palazzo pontificio. Vi intervengono gli svizzeri che formano la guardia del Papa, insieme alle loro mogli e figlioletti".


     17) Cfr. P. Batiffol, Historie du bréviaire romain, 1894, Parigi, Picard, e l'Histoire du bréviaire romain, per Dom. Bäumer.


     18) Ai tre vescovi delegati dal Concilio: Marini, Foscarari (incaricati pure di redigere il Catechismo romano), e Calinio, Pio IV aggiunse diverse altre persone competenti, e particolarmente i cardinali Sirleto e Scotti.






Card. Giorgio Grente

Il pontefice delle grandi battaglie

San Pio V


Edizioni Paoline, Roma 1957, p. 187-193







venerdì 23 maggio 2008

Canoni sul santissimo sacrificio della Messa

I canoni del Concilio di Trento sul santissimo sacrificio della Messa sintetizzano, in poche linee, la dottrina perenne della Chiesa contenuta nei documenti che hanno trattato più ampiamente dell'argomento. La formulazione, sotto forma di condanna della dottrina contraria, dà loro una forza ed una chiarezza notevole.
La traduzione italiana è tratta dall'Enchiridion, ed. Herder, i numeri tra parentesi quadre rimandano ai documenti ivi raccolti.

Can. 1. Se qualcuno dirà che nella Messa non si offre a Dio un vero e proprio sacrificio, o che essere offerto significa semplicemente che Cristo ci viene dato in cibo: sia anatema.

Can. 2. Se qualcuno dirà che con le parole: "Fate questo in memoria di me" [Lc 22,19; I Cor 11,24] Cristo non ha costituito i suoi apostoli sacerdoti o non li ha ordinati perché essi e gli altri sacerdoti offrano il suo corpo e il suo sangue: sia anatema [cf * 1740].

Can. 3. Se qualcuno dirà che il sacrificio della Messa è solo un sacrificio di lode e di ringraziamento, o una semplice commemorazione del sacrificio offerto sulla croce, e non un sacrificio propiziatorio; o che giova solo a chi lo riceve; e che non deve essere offerto per i vivi e per i morti, per i peccati, le pene, le soddisfazioni e altre necessità: sia anatema [cf *1743].

Can. 4.Se qualcuno dirà che col sacrificio della Messa si bestemmia o si attenta al sacrificio di Cristo consumato sulla croce: sia anatema [cf. *1743].

Can. 5. Chi dirà che celebrare le messe in onore dei santi e per ottenere la loro intercessione presso Dio, come la chiesa intende, è un'impostura: sia anatema [cf. *1744].

Can. 6. Se qualcuno dirà che il canone della Messa contiene degli errori, e che, quindi, bisogna abolirlo: sia anatema [cf *1745].

Can. 7. Se qualcuno dirà che le cerimonie, i paramenti e gli altri segni esterni di cui si serve la chiesa cattolica nella celebrazione della Messa, sono piuttosto provocazioni dell'empietà, che manifestazioni di pietà: sia anatema [cf *1746].

Can. 8. Se qualcuno dirà che le Messe nelle quali solo il sacerdote si comunica sacramentalmente sono illecite e, quindi, da sopprimere: sia anatema [cf 1747].

Can. 9. Se qualcuno dirà che il rito della chiesa romana, secondo il quale parte del canone e le parole della consacrazione si profferiscono a bassa voce, è da condannarsi; o che la Messa deve essere celebrata solo nella lingua del popolo; o che nell'offrire il calice l'acqua non deve essere mischiata col vino, perché ciò sarebbe contro l'istituzione di Cristo: sia anatema [cf *1746; *1748s].